به گزارش سراج24،نخستین نشست تخصصی «جمعیت پایدار» با موضوع «بحران آب، رشد جمعیت یا سوءمدیریت» با حضور کارشناسان این حوزه محمدجواد محمودی، علی‌اکبر محزون، صالح قاسمی و مهدی میرزایی در راستای آگاهی بخشی در خصوص اصلاح الگوی مصرف آب و خطرات کاهش نرخ رشد جمعیت کشور برگزار شد که در ادامه متن آن را می‌خوانید:
* روند فعلی رشد جمعیت کشور چگونه است و در آینده چگونه خواهد بود؟
محمدجواد محمودی، رئیس کمیته مطالعات و پایش سیاست‌های جمعیتی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی: در دهه گذشته شاهد این موضوع بوده‌ایم که نرخ باروری و به تبع آن رشد جمعیت کشور سیر نزولی را طی می‌کند که این موضوع پیامدهای اجتماعی و اقتصادی از قبیل افزایش سن ازدواج، کاهش تعداد نیروی کار، افزایش طلاق و تک فرزندی و سالخوردگی جمعیت را در پی خواهد داشت.
میتوان گفت که یکی از علت‌های افزایش طلاق در جامعه نبود فرزند در خانواده است به گونه‌ای که زمانی‌که در خانوادهای فرزندی وجود نداشته‌باشد، کوچکترین اختلافی در خانواده، طرفین را بلافاصله به فکر جدایی می‌اندازد و بهانه‌ای برای ادامه زندگی مشترک در خانواده وجود نخواهد داشت.
* آیا کشور با رشد جمعیت با بحران منابع طبیعی رو به رو خواهدشد؟
محمودی: شاهد هستیم، طی ماه‌های اخیر برخی اظهارنظرهای غیرکارشناسانه توسط عده‌ای در رسانه‌ها منتشر شده و رسانه‌ها طی ادعاهایی اعلام می‌کنند که جمعیت کشورمان به سرعت در حال افزایش است و ما در سال 1404 کشوری با 105 میلیون نفر جمعیت خواهیم داشت و این جمعیت و نرخ رشد آن یکی از عوامل اصلی بروز بحران منابع طبیعی و به ویژه باعث بروز بحران بیشتر آب خواهدشد اما در حقیقت این‌گونه نیست و آمارهای جهانی نشان می‌دهد کشورهای جهان با مدیریت صحیح منابع خود به دنبال افزایش جمعیت هستند و حتی برای افزایش جمعیت مردم را تشویق می‌کنند.
علی‌اکبر محزون، پژوهشگر حوزه جمعیت در پاسخ به این سوال گفت: متاسفانه در طول چند سال گذشته آمارها نشان می‌دهد که نرخ رشد موالید در کشور سیر نزولی به خود گرفته‌است، به این‌گونه که در سال 91 ابتدا رشد موالید در کشور رشد خفیفی داشت و تا سال 92 رشد موالید به 3.5 درصد رسید و در سال 93 هم شاهد افزایش رشد نرخ موالید در کشور بودیم.
این جمعیت‌شناس ادامه داد: اما متاسفانه نرخ رشد موالید در سال 94 مجددا رو به افول آمد و در تابستان امسال اعلام شد که رشد نرخ موالید کشور متوقف و منفی شده‌است و این موضوع درحالی است که در کشور شاهد افزایش سن ازدواج نیز هستیم. یکی از آثار نگران‌کننده کاهش نرخ رشد موالید این است که امروزه بیش از 33 درصد خانواده‌های ایرانی یا فاقد فرزند و یا حداکثر یک فرزند دارند.
صالح قاسمی، پژوهشگر و دبیرشورای راهبردی جمعیت و نویسنده کتاب «جنگ‌جهانی جمعیت» نیز در رابطه با این سوال اظهار کرد: آمارهای ملی و بین‌المللی نشان می‌دهد که در دهه گذشته سرعت کاهش نرخ باروری در کشور ما افزایش یافته‌است به طوریکه شاهد سقوط نرخ باروری در کشور بوده‌ایم، که این موضوع نسبت به تغییرات آمارهای جمعیتی سایر کشورها بی‌سابقه است و با همین روند در سه دهه آینده کشور دچار سونامی سالمندی خواهیم شد.
متاسفانه بسیاری از مردم و حتی نخبگان فهم درست و کاملی از تغییرات نگران‌کننده ساختار سنی در کشور ندارند.
* آیا این پیش‌بینی جمعیتی مبنی بر اینکه ما در چشم‌انداز سال 1404 جمعیتی 105 میلیونی یا اینکه در سال 1440 جمعیتی 150 میلیونی خواهیم داشت و این موضوع باعث بحران منابع طبیعی می‌شود، درست، علمی و قابل اثبات است؟
محمودی: جوسازی و دروغ‌پردازی رسانه‌ای و ارتباط دادن مسئله مهم رشد جمعیت به کاهش منابع آبی یکی از مسائلی است که برخی رسانه‌ها آن را اعلام می‌کنند که نگاهی به آمار و ارقام ارائه شده توسط مرکز آمار کشور و همچنین آمارهای بین‌المللی به آسانی کذب بودن این مسئله را روشن می‌کند.
محمودی: همچنان که ملاحظه می‌شود، تیتر یک روزنامه اطلاعات حاکی از متناسب نبودن منابع آبی با رشد جمعیت است و ادعا شده‌است که در سال 1404 جمعیت ایران به 105 میلیون نفر خواهد رسید. با نگاهی به جدول ذیل که در بردارنده پیش‌بینی‌های جمعیتی مرکز آمار ایران است، ملاحظه می‌شود که جمعیت ایران برای سال 1405 حدود 87 میلیون نفر پیش‌بینی شده‌است. بنابراین جمعیت ایران برای سال 1404 حدود 86 میلیون نفر تخمین‌زده می‌شود و با این نگاه مستند و علمی ادعای روزنامه اطلاعات و نویسندگان مقاله در همایش اقتصاد آب، کاملا رد می‌شود.
قاسمی: در منابع منتشرشده بین‌المللی(جدول ذیل) نیز مطابق پیش‌بینی‌های بازنگری شده در سال 2015 سازمان ملل در سناریو حد متوسط، جمعیت ایران را برای سال 1404 حدود 86 میلیون نفر و در سناریوی حد بالا حدود 88 میلیون نفر تخمین زده‌است که با وجود این اسناد ادعای روزنامه اطلاعات یک اقدام ژورنالیستی و کاملا کذب است.
محمودی: همانطور که ملاحظه می‌شود، آمارهای استفاده‌شده در روزنامه اطلاعات که برگرفته شده از مقاله‌ای است که در همایش اقتصاد آب مطرح شده‌است، بر اساس مستندات و آمارهای داخلی و بین‌المللی کذب محض و برای توجیه سیاست‌های جمعیتی(به زعم خود) اعتدالی مسئولان روزنامه است. به بیان دیگر؛ برمبنای فرضیات غلط تلاش دارند، سیاست‌های جدید جمعیتی کشور را زیر سوال ببرند که این موضوع می‌تواند به منزله تلاش در جهت ایجاد تردید در مسئولان نظام در خصوص سیاست‌های جدید جمعیتی، از طریق ارایه آمارهای غلط است.
* به این ترتیب اگر جمعیت کشور عامل بروز تنش آبی نیست پس لطفا بفرمایید مشکل آب کشور را ناشی از چه چیزی می‌دانید؟ آیا اساسا مشکل اصلی آب کشور مشکل کمبود منابع آب است یا سوءمدیریت منابع موجود باعث تشدید شرایط شده‌است؟
محمودی: رشد جمعیت بخش ناچیزی از افزایش تقاضا برای آب را تشکیل می‌دهد. عمده سهم افزایش تقاضا برای آب به نحوه استفاده از آب به‌ویژه در بخش کشاورزی برمی‌گردد. این موضوع که درحال حاضر کشور با شرایط کم‌آبی مواجه است، مورد تایید است اما موضوع جدیدی نیست و از قدیم‌الایام ایرانیان با آن دست و پنجه نرم می‌کردند، اینکه رشد تولید کشور را به منابع طبیعی -که آب نیز جزئی از آن است– گره بزنیم با الگوهای توسعه معاصر همخوانی ندارد. بدین معنی که منابع طبیعی در رشد تولید تاثیری ندارند. چرا که منابع طبیعی در الگوهای رشد ثابت فرض شده‌اند، بنابراین از الگوهای رشد اقتصادی حذف شده‌اند. آنچه که فعلا به ما برمی‌گردد مشکل کم‌آبی کشور به نحوه مدیریت و الگوی مصرف مرتبط است. اما متاسفانه مسئولان تاکنون در خصوص مدیریت منابع طبیعی و آبی و اصلاح الگوی مصرف اقدامی که عملا باعث کاهش مصرف سرانه آب کشور بشود انجام نداده‌اند.
مهدی میرزایی، دکترای مدیریت منابع آب و استاد دانشگاه نیز اظهار داشت: یکی از دلایلی که درحال‌حاضر کشور با کم‌آبی مواجه شده‌است مصرف بی‌رویه آب و نبود الگوی مصرف است و باید دانست که وضعیت آب‌های زیرزمینی تهران با توجه به هجوم جمعیت شهرستانها و توزیع و تراکم غیرمنطقی جمعیت در تهران بسیار خطرناک است به گونه‌ای که برخی آن را با دریاچه ارومیه مقایسه می‌کنند.
حدود 91 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و 6 درصد در بخش مصرف خانگی و 3 درصد نیز در بخش صنعتی استفاده می‌شود، متاسفانه 35 درصد از آب مصرفی در بخش خانگی نیز هدر می‌رود، اما آیا مدیران ما الگوی صحیحی برای مصرف آب به مردم ارائه داده‌اند؟
قاسمی: با توجه به آمارهای ارائه‌شده پایگاه‌های مرجع و استنادی بین‌المللی همچون WORDBANK و UN و FAO مبنی بر اینکه سرانه آب شیرین تجدیدپذیر ایران حدود 1644 مترمکعب بوده و با استاندارد جهانی بحران آبی فاصله دارد،بنابراین می‌شود نتیجه گرفت که سوءمدیریت در بخش منابع طبیعی علت اصلی بروز کم‌آبی است و این درحالی است که هنوز عده‌ای به فکر کاهش بیشتر رشد جمعیت و ایجاد عدم‌تعادل در ساختار جمعیتی هستند.
* درحال‌حاضر برای کاهش بحران آبی کشور چه باید کرد؟
میرزایی: سهم 6 درصدی آب شرب در کشور بدین معنا نیست که مصرف آب در کشور به درستی صورت می‌گیرد.
در برخی شهرها مثل تهران مصرف سرانه هر نفر روزانه 350 لیتر است و باید برای جلوگیری از افزایش مصرف آب شرب در کشور راه‌کارها و فرهنگ‌سازی‌های مناسبی صورت گیرد تا این میزان به متوسط جهانی نزدیک شود.
قاسمی: فرهنگ‌سازی در زمینه مصرف و مدیریت این بخش از مباحث اصلی برای کاهش مصرف آب است، بطوریکه برخی از کشورهای جهان که وضعیت بحرانی‌تری در خصوص منابع آب نسبت به کشور ما دارند با مدیریت و اصلاح الگوی مصرف نه تنها از افزایش جمعیت خود جلوگیری نمی‌کنند، بلکه جامعه را به فرزندآوری بیشتر تشویق می‌کنند. بنده مبتنی بر آمارها اعتقاد دارم که کشور ما می‌تواند با همین مقدار منابع آبی در سال‌های آینده جمعیتی بسیار بیشتر از این جمعیت را اداره نماید.
محزون: اطلاع‌رسانی در خصوص نحوه مصرف صحیح آب، استفاده از تکنولوژی‌ها در زندگی روزمره و خصوصا بخش کشاورزی و فرهنگ‌سازی مناسب در این خصوص می‌تواند کمک شایانی در جهت کاهش بحران آبی کشور باشد و همانطور که مطلع هستید بند 9 سیاست‌های کلی جمعیت که بحث بازتوزیع جمعیت را مطرح می‌کند، تاکید بر تامین منابع آبی دارد؛ بنابراین ضروری است مسئولان امر با برنامه‌ریزی‌های صحیح و تصمیم‌گیری‌های کارشناسی شده اقدامات لازم را برای حل مشکل کم‌آبی انجام‌داده و برای مدیریت صحیح منابع و اصلاح الگوی مصرف آب چاره‌ای بیاندیشند.
محزون: متاسفانه هم‌اینک بین رشد جمعیت و منابع آبی کشور و برای تحلیل تنش آبی موجود، نشانی اشتباه به مردم و مسئولین داده می‌شود. لذا به جای اینکه موضوع تنش آبی را بدون دلایل موجه صرفاً به رشد جمعیت ارتباط دهیم، باید بدانیم اطلاع‌رسانی در خصوص نحوه مصرف صحیح آب، استفاده از تکنولوژی‌ها در زندگی روزمره و خصوصا بخش کشاورزی و ترویج سبک‌زندگی مناسب در این خصوص متناسب با اقتضائات دنیای امروز، می‌تواند کمک شایانی در جهت پیشگیری از بحران آبی کشور باشد.
منبع:فارس
